Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde

Ons oog ziet licht in maar één octaaf (4,1 - 7,5 · 10¹⁴ Hz), terwijl ons oor geluid hoort in bijna tien octaven (20 Hz - 20 kHz). Een kleursensatie als geel correspondeert niet een op een met een frequentie, maar een toon als de a¹ (440 Hz) wel, waarbij we een aantal boventonen kunnen onderscheiden. Dergelijke overwegingen vormen in het recent verschenen boek Licht en geluid van Bernard Valeur het uitgangspunt voor een boeiende verkenning van de overeenkomsten en verschillen tussen licht en geluid en hun toepassingen.

Het is niet duidelijk op welke lezers dit boek mikt: het algemene publiek, leerlingen in 6 vwo met natuurkunde in hun pakket of universitaire studenten natuurkunde? Frequentie en golflengte worden bijvoorbeeld tweemaal uitgebreid uitgelegd, maar kinetische energie wordt bekend verondersteld. De paar afleidingen met formules pakken fout uit. De vertaling uit het Frans is in mooi Nederlands maar de juiste Nederlandse vaktermen ontbreken hier en daar. De encyclopedische reeks onderwerpen in kort bestek brengt met zich mee dat veel niet diepgaand kan worden uitgelegd. Enerzijds is het verfrissend om aan de hand van een Fransman rondgeleid te worden door de natuurkunde van licht en geluid, met aanhaling van Jules Verne, de dichters Baudelaire en Rimbaud en mij onbekend Frans onderzoek. Anderzijds had het boek gewonnen bij meer bewerking voor het Nederlandse taalgebied.

Dit neemt niet weg dat dit boek een brede inleiding biedt op licht en geluid. Het originele idee van een vergelijking van licht en geluid wordt consequent uitgewerkt, waarbij meer dan honderd onderwerpen met goede illustraties besproken worden. Een willekeurige greep: de laser en pogingen tot een corresponderende saser (sound amplification), geluids- en lichtsbarrière (Tsjerenkoveffect), verstrooiing van licht en geluid, zintuigfysiologie, omkering van geluid- en lichtgolven, fononen, niervergruizing, optische echografie maar ook synesthesie en de sonoluminescentie van de pistoolgarnaal. Het is bijzonder leuk te lezen over 19^e eeuwse inventiviteit, zoals de fotografofoon, de zingende vlammen van Tyndall en Koenig en de fotofoon van Bell en uit te komen bij de verschillende soorten cd’s en dvd’s en de fotoresist voor de productie van chips.

Mij troffen de eenvoudige proefjes: een ballon gevuld met CO₂ als akoestische lens die het getik van een wekker in een richting kan concentreren en de stiltezones door interferentie rond een stemvork. De holografische interferentiemetingen aan trillende muziekinstrumenten lenen zich voor een universitair natuurkundepracticum. Als middelbare scholier zou ik al van dit boek gesmuld hebben, maar toen had ik niet alles begrepen. Dit prachtig geïllustreerde boek biedt een inspirerend klank- en lichtspel dat boeiende verdere vragen oproept.

Auteur: Hans Muller