Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde

Museum Boerhaave heeft in samenwerking met twee verzamelaars een tentoonstelling op locatie gemaakt die een beeld geeft hoe een achttiende-eeuws herenkabinet eruit had kunnen zien.

Auteurs: Marieke de Boer en Esger Brunner

Midden in Oud-Zuilen, op een steenworp afstand van de Vecht, is tot en met 14 september 2014 de tentoonstelling Boerhaave aan de Vecht, een wetenschapskabinet van een Heer van Stand [1] te zien. Voor deze kleine tentoonstelling zijn voorwerpen van verzamelaars Lorenz van Doornen en Bert Degenaar samengebracht met stukken uit de collectie van Museum Boerhaave. Hans Hooijmaijers, hoofd collecties van Museum Boerhaave, en Lorenz van Doornen leiden ons rond.

Een achttiende-eeuws herenkabinet
Hooijmaijers: “We hebben hier geprobeerd op een vrolijke manier een indruk te geven van een achttiende-eeuws herenkabinet. Na het verschijnen van Newtons Philosophiae Naturalis Principia Mathematica raakten mensen in Nederland geïnteresseerd in het doen van en kijken naar demonstraties. Dat was niet gedreven door onderzoek, maar bedoeld om kennis over te dragen en om naar te kijken. Er werden gezelschappen opgericht zoals Felix Meritis in Amsterdam en Teylers in Haarlem. Bijna elk zichzelf respecterende plaats had een herengenootschap (er was één damesgenootschap in Zeeland). De mannen kwamen in het genootschap bij elkaar en lieten hun instrumenten zien of ze nodigden iemand uit om demonstraties te geven. Ook werden er bij de mensen thuis in de huiskamer demonstraties gegeven. Mensen kochten instrumenten om mee te pronken en om te laten zien hoe ze werkten.”

“In deze tentoonstelling willen we de veelheid laten zien van dingen die in zo’n kabinet kunnen staan, we hebben niet geprobeerd om een kabinet een-op-een na te maken. We willen van alle verschillende onderwerpen iets laten zien. Naturaliën zoals opgezette dieren en gedroogde planten, die ook vaak aanwezig waren, hebben we hier echter niet.”

De tentoonstelling bestaat uit twee kamers en is opgedeeld in acht thema’s, waaronder elektriciteit, mechanica, navigatie en astronomie. De ruimtes staan vol met instrumenten en andere voorwerpen zoals kompassen, barometers en spiegeltelescopen. Er zijn enkele apparaten zoals een elektriseermachine die onder begeleiding door bezoekers zelf bediend mogen worden.

Verzamelaars
Lorenz van Doornen is regelmatig zelf aanwezig en geeft dan enthousiast uitleg aan bezoekers. De emeritus hoogleraar psychologie is al jong begonnen met verzamelen. “Ik vond als kind een oude telefoon uit 1900 op het Waterlooplein in Amsterdam. Het fascineerde me dat dingen ooit zo begonnen waren en dat je het als amateur nog net kon snappen. Als kinderen op bezoek komen, kan ik ze laten zien hoe iets als een telefoon werkt. Ik ben een enigszins rommelige verzamelaar, ik hoef dingen niet compleet te hebben. Ik koop dingen die ik mooi vind en die me fascineren.” Het mooiste stuk in de tentoonstelling uit zijn eigen collectie vindt hij een miniatuur van de brandspuit van Jan van der Heyden. Hij had daar al een oude schoolplaat van en vorig jaar vond hij ook een miniatuur uit circa 1850.

Bert Degenaar komt aan het eind van ons bezoek ook nog even binnen en laat ons als klap op de vuurpijl zijn eigen collectie met onder andere antieke instrumenten en zijn planetarium zien. Degenaar woont naast de tentoonstelling en beheert daar de Collectie Planetarium Zuylenburgh (alleen op afspraak te bezoeken [2]). Zijn huis lijkt net een museum, overal zijn historische instrumenten en andere kunstvoorwerpen te zien. Boven heeft hij een aantal jaar geleden een plafondplanetarium laten maken. Een verdieping hoger, op zolder, is het mechaniek erachter te zien.

Leuk om te combineren
De tentoonstelling Boerhaave aan de Vecht, een wetenschapskabinet van een Heer van Stand is tot en met 14 september 2014 op zaterdagen en zondagen van 12:00 tot 17:00 uur te bezoeken aan de Dorpsstraat 14a te Oud-Zuilen. U zult er geen uren zoet zijn, maar het is mooi te combineren met bijvoorbeeld een fietstocht door de prachtige omgeving of een bezoek aan het naastgelegen slot Zuylen.

Referenties
1 www.museumboerhaave.nl.
2 www.planetariumzuylenburgh.com.