Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde

Open wetenschap – beter bekend als open science – is het internationale streven om de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek dat met publiek geld wordt gesubsidieerd vrij – gratis – beschikbaar te maken voor iedereen die daarin is geïnteresseerd. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Er zijn veel, soms tegenstrijdige, belangen gemoeid bij het open access – jargon voor vrij toegankelijk – publiceren van wetenschappelijke resultaten. Ook is het kostbaar en vaak niet makkelijk om (bijna) ruwe wetenschappelijke gegevens als open data, met de bijbehorende analysesoftware, beschikbaar te maken voor hergebruik door anderen. Toch gaat het gebeuren. In Nederland is daarvoor het Nationaal Plan Open Science gepubliceerd en het Platform Open Science opgericht [1].

Het principe van vrije toegang tot de resultaten van wetenschappelijke onderzoek wordt in Nederland breed gedragen. De meningen lopen echter uiteen over hoe en in welk tempo open wetenschap gerealiseerd zou moeten worden. Wetenschappers hebben bijvoorbeeld zorgen over hun carrièremogelijkheden, die nu nog in grote mate bepaald worden door publicaties in toonaangevende tijdschriften die achter een betaalmuur zitten en dus niet vrij toegankelijk zijn.

De discussie over open access kwam in september 2018 in een stroomversnelling met de publicatie van Plan S [2] door een aantal internationale onderzoeksorganisaties, waaronder NWO in Nederland. De organisaties verwachten – eisen – dat de resultaten van door hen gesubsidieerd onderzoek vanaf 2020 volledig open access zullen worden gepubliceerd. Het plan kwam voor sommige wetenschappers als een schok. De invoeringsdatum is inmiddels verschoven naar 2021.

In januari van dit jaar organiseerde de NNV een discussiesessie op de Physics@Veldhoven-conferentie van NWO over de implicaties van open wetenschap met open access en open data voor natuurkundigen en het natuurkundig onderzoek in Nederland. De redactie van het NTvN besloot hierop om een nummer te wijden aan open wetenschap. Het resultaat heeft u nu in uw hand.

Jos Engelen, voormalig voorzitter van NWO en bevlogen voorstander van open access, licht de merites van Plan S toe. Romaine Kunst, student aan de Universiteit Twente en lid van de NTvN-studentenredactie, zocht uit wat open access betekent en vroeg Nicole Loorbach, specialist open access van de Universiteit Twente en Detlef Lohse, hoogleraar aan dezelfde universiteit, naar hun mening. José Stoop, Publisher op de portfolio Radiation and Space bij Elsevier, belicht de visie van deze uitgever van wetenschappelijke tijdschriften. Ten slotte beschrijven Jasper Smits en Dries van Oosten, onderzoekers bij de Universiteit Utrecht, als ervaringsdeskundigen de praktijk van het realiseren van open data.

Refrenties
1 www.openscience.nl.
2 www.coalition-s.org.