Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde

In het kader van een eerdere bijdrage voor het NTvN over het Zeemaneffect waren we op zoek naar nadere informatie over Herman Robert Woltjer, de experimenteel natuurkundige en promovendus van Zeeman, die een prachtige meting verrichtte van de opsplitsing van de D-lijnen van natrium in een extern magneetveld [1]. Op de website van het Instituut Lorentz van de Universiteit Leiden [2] vonden we een foto, genomen in juli 1927 voor het natuurkundig laboratorium, voorzien van uitleg door Carlo Beenakker. Daarop figureerden een aantal toonaangevende natuurkundigen, enige studenten en ook Herman Robert Woltjer, aldus het oorspronkelijke bijschrift. Nader onderzoek naar Hermans loopbaan bracht aan het licht dat hij onmogelijk op de foto kan staan, want toen deze gemaakt werd was Herman op Java waar hij een, vooralsnog tijdelijke, aanstelling had als lector aan de TH Bandoeng. De persoon op de foto hebben we geïdentificeerd als Hermans broer, de astronoom Jan Woltjer jr., werkzaam op de Leidse Sterrewacht. Deze ontdekking was voor ons aanleiding aanvullend onderzoek te doen naar de loopbanen van Herman en Jan en zo kregen we inzicht in een buitengewoon boeiende en deels tragische familiegeschiedenis.

Auteurs: Jos Engelen en Louk Lapikás.

Alvorens de wetenschappelijke carrières van de broers Woltjer te bespreken geven we wat meer informatie over de geportretteerden op de in de inleiding genoemde foto (zie volgende bladzijde). Deze is onder het hoofdje ‘Dirac in Leiden’ te vinden op de website van het Instituut Lorentz [2] en gedateerd juli 1927. In het gezelschap natuurkundigen dat zich hier voor het natuurkundig laboratorium heeft laten fotograferen herkennen we Dirac (de enige die niet in de lens kijkt zoals te zien is bij uitvergroten van de foto), naast hem staat Oppenheimer. Rechtsachter op de foto staat Ehrenfest, de opvolger van Lorentz en oprichter van het Instituut voor Theoretische Natuurkunde. Net als Lorentz ontving Ehrenfest regelmatig buitenlandse bezoekers. Op deze foto zien we behalve Dirac en Oppenheimer Lev S. Polak (zie echter de slotalinea voor een kritische noot) en Helmut Hönl. Naast Ehrenfest zien we zijn echtgenote Tatiana Afanassjewa. Links vooraan, met een sigaret losjes tussen de vingers, staat George Uhlenbeck en helemaal rechts Samuel Goudsmit. Achter Uhlenbeck is het hoofd van Karel Niessen zichtbaar (ten tijde van de foto nog werkzaam in Utrecht en vanaf 1929 bij Philips). Tweede van rechts is Kramers, hoogleraar in Utrecht en net terug uit Kopenhagen van een tienjarig verblijf als medewerker van Bohr. In 1934 wordt Kramers in Leiden de opvolger van Ehrenfest. De man met baard naast Kramers is Fokker, die in 1927 zijn aanstelling als hoogleraar in Delft verwisselde voor die van conservator/curator van het natuurkundig kabinet van Teylers Stichting en een bijzonder hoogleraarschap in Leiden (in beide posities Lorentz opvolgend). Ook zien we op de voorste rij Henri Florin, promovendus van Fokker en Ehrenfest. Wie de opvallende figuur is die tussen Florin en Fokker staat is onbekend.

Lees het volledige artikel in het augustusnummer van het NTvN of klik hier op de pdf.